Zamek w Kwidzynie

---

Stary Zameczek

W historii Kwidzyna, Zamek Biskupi, znany również jako Stary Zameczek (niem. Altschlösschen), jest drugim z rzędu obiektem zamkowym, jaki powstał w tym miejscu. Pierwsze budynki zostały wzniesione przez Krzyżaków, a ich lokalizacja jest najprawdopodobniej związana z wcześniejszym pruskim grodziskiem Kwedis (Quidin), które znajdowało się w sąsiedztwie dzisiejszej ulicy Starozamkowej.

Pozostałości Starego Zameczku były przedmiotem badań archeologicznych przeprowadzonych około 1930 roku przez znanego badacza Waldemara Heyma. Dzięki tym pracom udało się ustalić ogólny zarys budowli, która pierwotnie składała się z dwóch skrzydeł – południowego i wschodniego – ustawionych względem siebie pod kątem prostym. W architekturze tej znajdowały się także dwie wieże o prostokątnym kształcie oraz stołp, co nadało całości imponujący charakter.

Od strony północnej oraz zachodniej zamek posiadał dziedziniec, który był otoczony obronnym murem kurtynowym. Możliwość wyszukanego wystroju ornamentacyjnego wskazuje, że zamek musiał być nie tylko funkcjonalny, ale i estetycznie wartościowy. W ramach prowadzonych badań archeologicznych odnaleziono różnorodne profilowane cegły oraz terakotowe płyty maswerkowe, co przypisuje mu wysoki standard budownictwa.

Co więcej, wapienna kruchta południowa katedry kwidzyńskiej, która obecnie znajduje się na terenie Kwidzyna, zasługuje na uwagę, ponieważ prawdopodobnie pochodzi z ruin Starego Zameczku, co pokazuje architektoniczne powiązania tego miejsca z historią i jego późniejsze losy. W XVI wieku budowla ta została zniszczona, a materiały z niej pozyskane posłużyły do budowy zamku kapitulnego oraz innych obiektów w mieście, co jest świadectwem jej znaczenia w przeszłości.

Zamek Kapituły Pomezańskiej

Budowa obecnego zamku rozpoczęła się w pierwszej połowie XIV wieku, kiedy to po przygotowaniach terenu, zaczęto stawiać skrzydła budowli oraz inne zabudowania otaczające zamek. Po raz pierwszy zamek został odnotowany w źródłach pisanych 28 października 1334 roku, kiedy to figurował jako castrum Merginwerder. W tamtym czasie zamek mógł być jeszcze w fazie budowy, ograniczając się jedynie do murów obwodowych i zaczynających się skrzydeł. Wzniesiony z kamieni oraz cegieł, miał formę czteroskrzydłowej konstrukcji zbliżonej do kwadratu, a w narożnikach znajdowały się wieże. Na dziedzińcu umieszczono dwukondygnacyjny krużganek, a wjazd ulokowano od strony północnej, gdzie mieściło się przedzamcze gospodarcze.

Majority of construction work was completed around 1345, and the existence of a refektarz was already noted in the sources that year. The 1380s saw the completion of Gdaniska, an additional structure. Zamek początkowo funkcjonował jako odrębne założenie, a z czasem został połączony z katedrą. Jego najwyższa, narożna wieża południowo-wschodnia zyskała nową funkcję dzwonnicy. Nowy kościół katedralny został ukończony w czasie rządów biskupa Jana Möncha, który trwał od 1377 do 1409 roku. Przedzamcze oddalone było na północ od kompleksu katedralno-zamkowego i separowane szeroką fosą, której przejście umożliwiał most na murowanych podporach.

W wyniku ustaleń drugiego pokoju toruńskiego, Kwidzyn oraz dominium biskupie przypadły Zakonowi Krzyżackiemu. Biskupstwo pomezańskie na zasadzie dożywocia było oddane polskiemu biskupowi chełmińskiemu, Wincentemu Kiełbasie. Po jego śmierci Zakon próbował obsadzić to biskupstwo, co doprowadziło do interwencji wojsk polskich w tym regionie, co z kolei przyczyniło się do konfliktu znanego jako Wojna Księża. W 1478 roku siły polskie zdobyły Kwidzyn, zmuszając mieszkańców do schronienia się w zamku i spalenia miasta. Zamek uległ dużym zniszczeniom podczas wojny, a w 1487 roku rozebrano jego uszkodzone wieże narożne.

W wyniku dalszych działań wojennych w 1520 roku, wojska polskie całkowicie zniszczyły zamek biskupi, a kapituła również mogła ucierpieć. W 1526 roku biskupi pomezańscy przeszli na protestantyzm, a robiący na własny koszt remont kapitulnego zamku, pierwszy biskup protestancki Paulus Speratus, zmarł w 1551 roku. Zamek przeszedł następnie w ręce urzędników księcia Albrechta Hohenzollerna, stając się budynkiem administracyjnym, gdzie w 1709 roku zatrzymał się car Rosji Piotr I.

Rok 1728 przyniósł przekształcenie południowego skrzydła zamku w magazyn spożywczy. Zamek pełnił różne funkcje, aż w wyniku pierwszego rozbioru Polski stał się siedzibą sądu, co wymusiło wprowadzenie zmian adaptacyjnych, rozbiórkę zachodniego krużganka i budowę schodów prowadzących na I piętro. 1798 roku zapadła decyzja o rozbiórce dwóch skrzydeł: wschodniego oraz reprezentacyjnego południowego, a uzyskany materiał posłużył do budowy gmachu Sądu Ziemskiego w Kwidzynie.

Po 1854 roku, na mocy rozporządzenia króla Fryderyka Wilhelma IV rozpoczęto prace rekonstrukcyjne. Najważniejszym zmartwychwstaniem była odbudowa wież narożnych oraz rekonstrukcja sklepienia pomieszczeń pierwszego piętra skrzydła północnego, co miało miejsce w 1874 roku, pod nadzorem Gustava Reicherta. Zamek, funkcjonujący jako sąd i więzienie, zakończył tę działalność w 1935 roku i w 1936 roku po kolejnych przeróbkach stał się siedzibą hitlerowskiej szkoły Hitlerjugend HJ-Ostlandführerschule aż do 1945 roku.

Po przybyciu Armii Czerwonej zamek uniknął degradacji, w przeciwieństwie do Starego Miasta. Wnętrza budowli zostały jednak splądrowane. W grudniu 1949 roku zamek przeszedł pod opiekę Ministerstwa Kultury i Sztuki. Aktualnie znajduje się w nim Muzeum w Kwidzynie.

Opis

Na przestrzeni wieków zamek był wielokrotnie modyfikowany, stosownie do wielu zmiennych okoliczności, a w najokresie swojego rozkwitu (od XVI do XIX wieku) miał kształt czteroskrzydłowej struktury z krużgankiem na dziedzińcu. W narożach umieszczono regularne czteroboczne wieże, które zwieńczono strzelistymi czterospadowymi dachami. Wyjątek stanowi unikalna wieża w południowo-wschodnim rogu, która wznosi się na wysokość 59 metrów. Działania pruskie w 1798 roku sprowadziły częściową rozbiórkę, obejmującą skrzydła: wschodnie (przyległe do katedry) i reprezentacyjne południowe, w których znajdowały się m.in. refektarz biskupi. Od tego momentu zamek utracił swój regularny kształt. Materiał pozyskany podczas rozbiórki wykorzystano do budowy budynku Sądu Ziemskiego w Kwidzynie, który został zrealizowany w latach 1798-1800 przy ul. Braterstwa Narodów 59.

Jedynym zachowanym wnętrzem średniowiecznym jest tak zwana kaplica/skryptorium, w której na sklepieniach północnego przęsła odkryto malowane postaci, stylowo jednolite, datowane na ostatnią ćwierć XIV wieku.

Interesującym fragmentem architektonicznym jest gdanisko – największa na terenie państwa krzyżackiego wieża sanitarno-obronna, która znajduje się 55 metrów od zachodniego skrzydła zamku, na najniższych terasach doliny Wisły. Gdanisko łączy górny korpus zamku z najdłuższym na świecie gankiem wspartym na pięciu arkadach o wysokości kilkunastu metrów. Z północnej strony znajdują się dodatkowo wieża studzienna, połączona dwiema arkadami z zamkiem, nazywana potocznie małym gdaniskiem.

Legenda o powstaniu gdaniska w Kwidzynie

W 1635 roku Charles Ogier, sekretarz poselstwa francuskiego biorącego udział w rokowaniach szwedzko-polskich, opisał swoją wizytę w Kwidzynie w swoim dzienniku. Zwrócił szczególną uwagę na charakterystyczne gdanisko i wspomniał o lokalnej legendzie dotyczącej jego powstania.

Według tego ludowego podania, istniał zamożny kanonik, który miał romans. Po tym, jak jego biskup dowiedział się o jego nieprzyzwoitym zachowaniu, postanowił go skarcić. Kanonik, okazując skruchę, miał w dosadny sposób ogłosić, że zrywa z miłością. W efekcie wzniósł gdanisko, z którego to miejsca w sposób nieobyczajny oddawał swoje potrzeby do rzeki, nazywanej po niemiecku Liebe (miłość).

Ogier, z ironicznym podejściem, zauważa, że taka historia mogła się zrodzić jedynie w umysłach protestantów, a zwłaszcza Niemców.

Filatelistyka

5 marca 1971 roku to ważna data w historii filatelistyki, gdyż Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek pocztowy z motywem zamku w Kwidzynie. Znaczek ten miał wartość nominalną 3,40 zł i był częścią serii pod nazwą Zamki polskie.

Projekt znaczka został stworzony przez Tadeusza Michaluka, a druk wykonano w technice offsetowej na wysokiej jakości papierze kredowym. Znaczek cieszył się dużym zainteresowaniem i pozostawał w obiegu aż do 31 grudnia 1994 roku, co czyni go ważnym elementem polskiej filatelistyki.

---

Oceń: Zamek w Kwidzynie

---